---

Prezentujemy poniżej artykuł dra Yaroslava Khizhnyaka, z Prawosławnego Seminarium Duchownego w Penzie (Rosja). Artykuł poświęcony jest genezie święta, które w naszej zachodniej tradycji nazywa się Ofiarowaniem Pańskim i jest obchodzone dnia 2 lutego.

---

Dr Jarosław Khizhnyak
Seminarium Duchowne w Penzie (Rosja)

W artykule podjęto próbę rozważenia nazwy, ustalenia czasu, okoliczności ustanowienia i rozpowszechnienia, a także liturgicznego komponentu Święta Spotkania Pańskiego.

Kluczowe słowa: Spotkanie, święto, Chrystus, Dziewica, Świątynia, nazwa, okres, źródło.

We wstępie chcemy powiedzieć, że użyte przez nas słowo „Spotkanie” należy rozumieć jako przyjęte w świecie zachodnim pojęcie: „Ofiarowanie Pańskie”.

Słowo „święto”, którego używamy we wschodnim chrześcijaństwie, jest postrzegane jako najwyższa ranga, odpowiadająca w Kościele Zachodnim pojęciu „Uroczystości”.

Świętując Spotkanie Pańskie, Kościół wspomina szczególne wydarzenie z ziemskiego życia Zbawiciela (Łk 2, 22-40). Zgodnie z prawem Mojżesza (Kpł 12), kobietę, która urodziła chłopca, przez czterdzieści dni obowiązywał zakaz wstępu do świątyni. Pod koniec tego okresu matka przynosiła dziecko do świątyni, aby złożyć Panu ofiarę dziękczynienia i oczyszczenia. Najświętsza Maryja Panna nie potrzebowała oczyszczenia, ponieważ Niepokalanie urodziła Źródło czystości i świętości, ale z pokory spełniła nakaz prawa[1].

Wszyscy sprawiedliwi ze Starego Testamentu wierzyli w nadchodzącego Mesjasza i czekali na Jego przybycie. W Jerozolimie mieszkał Sprawiedliwy starzec Symeon. Pan obiecał mu, że nie umrze, dopóki nie zobaczy Zbawiciela. Zgodnie z Bożą sugestią przyszedł do świątyni w momencie, gdy Dziewica Maryja i sprawiedliwy Józef przynieśli tam Chrystusа, aby wykonać nakaz prawa. Sprawiedliwy Symeon wziął Chrystusa na ręce i wypowiedział proroctwo o Nim i o Matce Bożej (Łk 2, 34-35). W świątyni znajdowała się również prorokini Anna. Ona uwielbiała Boga i mówiła wszystkim o Chrystusie (Łk 2, 37-38)[2].

Nazwa święta

Najstarszym zachowanym wspomnieniem obchodów Spotkania Pańskiego na chrześcijańskim Wschodzie jest „Pielgrzymka do miejsc świętych”, napisana w IV w. n.e. i należąca do autora-pielgrzyma, Sylwii z Akwitanii. Dzieło to nie nadaje jeszcze specjalnej nazwy liturgicznej Zgromadzeniu, nazywając je po prostu „czterdziestym dniem Objawienia Pańskiego”. Krótko opisuje uroczystość, która odbyła się tego dnia w Jerozolimie[3]. Sylvia Aquitanca pisze, że w czterdziesty dzień po Objawieniu Pańskim w Jerozolimie obchodzone jest wielkie święto. W tym dniu odbywa się procesja do Kościoła Grobu Świętego i wszystko odbywa się z wielką powagą, jak w Wielkanoc. Wszyscy kapłani i biskupi głoszą, interpretując fragment Ewangelii, który mówi, jak czterdziestego dnia Józef i Maryja przynieśli Chrystusa do świątyni. Następnie odprawiana jest Boska Liturgia^[4].

Nierozłącznym połączeniem trzech aspektów tego święta są: warunkowe oczyszczenie Dziewicy według rytuału Starego Testamentu, przedstawienie Chrystusa Bogu Ojcu i spotkanie dwóch sprawiedliwych Starego Testamentu. W rezultacie w jednym wydarzeniu zostały zawarte trzy główne kalendarzowe nazwy tego święta: „oczyszczenie Maryi”, „Przedstawienie Pana” i „Spotkanie Pana” („Spotkanie Pańskie”)[5].

W praktyce Kościoła Jerozolimskiego z okresu V-VII wieku można znaleźć dwie główne nazwy tego święta: „spotkanie Pana” i „Święto oczyszczenia Maryi”. Te dwie nazwy dominowały i w późniejszej praktyce Wschodu i Zachodu rozdzieliły się^[6]. Na Wschodzie dominowała koncepcja spotkania, które stało się symbolem spotkania Starego i Nowego Testamentu, podczas gdy na Zachodzie uwaga skupiała się na maryjnej symbolice święta, początkowo związanej z jego apologetycznym charakterem[7].

W rzymskiej wersji święta (zwłaszcza w starożytnym okresie, kiedy tradycje religijne pogaństwa były jeszcze ważne) uwaga skupiała się na rytuale oczyszczenia dokonanym w Świątyni Jerozolimskiej nad Dziewicą, a samo święto nazywano „Oczyszczeniem Błogosławionej Maryi Dziewicy”. Nazwa ta dominuje w łacińskich średniowiecznych źródłach i została ostatecznie wpisana w rzymski „Mszał” z 1570 r. W historii i tradycji kalendarza istnieją również inne nazwy. Przede wszystkim jest to „Przedstawienie Dzieciątka Jezus Panu w Świątyni Jerozolimskiej”. W liturgii zachodnio-syryjskiej święto nazywa się „Wniesieniem Pana do świątyni”. W kondakarze*, załączonym do staroruskiego Statutu studyjnego (końcówka XI – początek XII w.), święto Spotkania nazywa się „Przyniesieniem Pana Naszego Jezusa Chrystusa”. W starożytności istniały nazwy, które wywyższały rolę Symeona i Anny. Na przykład: „Święto Symeona i Anny”, „Święto Symeona” lub po prostu „Symeon”. Zachowały się też informacje o istnieniu bardziej neutralnej nazwy: „Spotkanie Zbawiciela przez Symeona i Annę”^[8].

Ormiański Lekcjonarz zabierający krótkie notatki statutowe o świętach rocznego kręgu, obchodzonych w Jerozolimie na początku V wieku, nadaje Spotkaniu nazwę: „Czterdziesty dzień od Narodzenia naszego Pana Jezusa Chrystusa”^[9].

Tak więc w IV-V wieku święto Spotkania istniało w Kościele Jerozolimskim jako zjawisko lokalne. Ponadto nazwy: „Spotkania” i „Czterdziesty dzień od Bożego Narodzenia”. Ten fakt pokazuje, że początkowo święto nie miało absolutnie niezależnego charakteru, ale było postrzegane jako rodzaj „oddania” całej czterdziestodniowej serii świąt poświęconych przybyciu Zbawiciela na świat[10].

Czas i okoliczności ustanowienia i upowszechnienia święta

Jeśli przeanalizujemy zachowane dowody, możemy stwierdzić, że święto Spotkania zostało ostatecznie ustalone w kalendarzu bizantyjskim nie wcześniej niż w pierwszej połowie VI w., po tym, jak oficjalne święto państwowe, zaczęło rozprzestrzeniać się po całym Imperium[11] .Niektórzy historycy kościelni uważają, że jeśli święta Spotkania Pańskiego nie było aż do IV wieku. Następnie w IV wieku rozprzestrzeniło się wszędzie, podobnie jak święto Wejścia Pana do Jerozolimy^[12]. Mimo to trudno jednak wskazać na konkretny moment wprowadzenia Święta Spotkania w Konstantynopolu na podstawie zachowanych historycznych informacji[13].

Tradycja kościelna łączy ustanowienie Święta Spotkania z cudownymi wydarzeniami, które miały miejsce podczas strasznych katastrof. Dotyczy to strasznej zarazy i trzęsień ziemi, które jednocześnie nawiedziły Konstantynopol, Antiochię, Musię i inne obszary Imperium zimą 541/542 roku. Zgodnie z tradycją jeden pobożny człowiek miał wizję, że cierpienia dobiegną końca, jeśli zostanie ustanowione święto Spotkania Pańskiego. I rzeczywiście, 2 lutego 542 roku, po uroczystym nabożeństwie ku czci Spotkania Pańskiego, zaraza i trzęsienia ziemi ustały. Na pamiątkę tego wydarzenia cesarz Justynian Wielki nakazał w całym Imperium uroczyście obchodzić to święto[14].

Warto zauważyć, że nie wszyscy teologowie i liturgiści podzielają tę opinię, chociaż jest ona bardzo powszechna. Na przykład kronikarz bizantyjski z IX wieku Jerzy Mnich był przekonany, że obchody Spotkania zostały wprowadzone przez cesarza Justyna I (518-527 n.e)^[15], a cesarz Justynian przeprowadził reformę święta zgodnie z praktyką kalendarza Kościoła Rzymskiego. Mnich zwraca uwagę na to, że wcześniej święto Spotkania było obchodzone 14 lutego i nie było zaliczane do świąt państwowych, później zaś zostało przeniesione na 2 lutego^[16].

O dacie celebracji „Spotkania” archimandryta Cyprian (Kern) pisze, że pierwotnie „Spotkanie” obchodzono 14 lutego, a nie 2 lutego, co można wytłumaczyć obchodami Bożego Narodzenia nie 25 grudnia, a 6 stycznia. W związku z tym 40 dni od Narodzenia Chrystusa 25 grudnia daje nam 14 lutego[17]. Wasilij Bolotow związku z tym mówi, że „Spotkanie” obchodzono 14 lutego, ponieważ Boże Narodzenie pierwotnie obchodzono tego samego dnia co Objawienie Pańskie to jest 6 stycznia. Ale kiedy Boże Narodzenie zaczęło być obchodzone na wzór Zachodu 25 grudnia, Święto „Spotkania” z przyzwyczajenia nadal obchodzono 14 lutego. Ta rozbieżność została wyeliminowana z jednego interesującego powodu. Faktem jest, że oddzielony Kościół Ormiański nadal obchodził Boże Narodzenie wraz  z Objawieniem Pańskim 6 stycznia, a „Spotkania” 14 lutego. I aby nie świętować tego samego dnia z monofizytami, święto zostało przesunięte na 2 lutego[18].

Jeśli odnieść się do notatek kronikarskich z ,,Historii Kościoła” Nicefora Kaliksta, możemy stwierdzić, że podniesienie święta „Spotkania” do rangi głównego święta kościelnego nieuchronnie wiąże to wydarzenie z reformami przeprowadzonymi przez cesarza Justyniana po V Soborze Powszechnym, ponieważ zarazę i inne k0ary Boże Nicefor omija w swoim opisie. Również, cesarz Justynian nie jest wymieniony w Historii Kościoła i tym, który po raz pierwszy wprowadzili święto „Spotkania” do kalendarza liturgicznego^[19]. Mówiąc o reformach liturgicznych cesarzy bizantyjskich z VI wieku, historyk uważa ich za reformatorów i propagatorów istniejących już praktyk liturgicznych[20].

Święto „Spotkania” mogło zostać podniesione do statusu ogólnokrajowej uroczystości kościelnej Cesarstwa Bizantyjskiego w związku z dogmatycznymi sporami z monofizytami i wyznawcami doketyzmu. Świętując Spotkanie Pańskie Kościół wyznaje, że Chrystus przyszedł na świat nie iluzorycznie, ale realnie, potępiając tym samym fałszywych nauczycieli, którzy odrzucili ludzką naturę w Chrystusie^[21].

Element liturgiczny święta

Większość źródeł przypisuje Święto Spotkania świętom cyklu Bożonarodzeniowego. Wynika to z jego starożytnego opisania w „Pielgrzymce do miejsc świętych”. Chociaż w podanym źródle święto nie miało jeszcze swojego liturgicznie sformułowanego tytułu, jego znaczenie było zrozumiałe: wniesienie przez Maryję Swojego pierworodnego Dziecka do świątyni i przedstawienie Go Panu^[22]. W starożytnych lekcjonarzach ormiańskich z Jerozolimy krótka kontynuacja tego święta składa się również z tekstów mówiących o objawieniu się Boga – to znaczy ich temat jest taki sam, jak temat tekstów liturgicznych dni Objawienia Pańskiego^[23].

Historia okresu Bożego Narodzenia i jego formacja liturgiczna pozostają do końca nie wyjaśnione. Bez wątpienia, z historycznego punktu widzenia, pozostaje tylko fakt, że z jednego Święta Objawienia Pańskiego (Epifanii), które obejmowało łańcuch pojęć semantycznych, z czasem pojawia się szereg wspomnień liturgicznych: Boże Narodzenie w Betlejem, Chrzest Jezusa w Jordanie, Spotkania w Świątyni Jerozolimskiej[24].

Poszczególni badacze zwracają również uwagę na fakt, że ze względu na pewne osobliwości w odprawianiu nabożeństwa w odręcznych i drukowanych Typikonach* Jerozolimskich, święto to jest wymieniane ku czci Bogurodzicy. Mimo to, w swojej treści święto jest Pańskie, a jego statut można powiązać ze statutem innych świąt Pańskich[25]. Liturgista Jurij Malkow w swojej książce ,,Prawosławne Święta kościelne” wskazuje, że w końcu V wieku w Rzymie i połowie VI w. w Konstantynopolu, Spotkania stanie się już samodzielnym świętem Pańskim^[26]. Ale współczesny historyk Jewgienij Rashkovsky zalicza to święto do świąt ku czci Dziewicy, ponieważ zwraca szczególną uwagę na uwielbienie Matki Bożej i to do Niej zwraca się troparion* święta^[27].

Tak więc rozwój święta Spotkania Pańskiego odbywał się etapami. Obecna nauka nie posiada informacji na temat konkretnego czasu pojawienia się tego święta. Moment ustanowienia tego święta można określić tylko na podstawie źródeł pośrednich.

Spotkanie wraz z pozostałymi świętami, które tworzą tak zwany „cykl Bożonarodzeniowy”, logicznie i kalendarzowo ma związek z Bożym Narodzeniem i zajmuje drugorzędne miejsce w stosunku do niego. Wynika z tego, że pojawienie się Spotkania w kalendarzu kościelnym nie powinno być wcześniejsze niż pojawienie się Święta Bożego Narodzenia. Przypuszczalnie pojawienie się Święta Spotkania można przypisać okresowi między drugą połową III w. i końcem IV w. Rzeczywista data znajduje się prawdopodobnie mniej więcej w połowie tego okresu.

Miejsce pojawienia się święta można również nazwać z pewną dozą prawdopodobieństwa. Naprawdę wiadomo tylko, że w IV wieku Spotkanie obchodzono w Jerozolimie.

Istotą świąt cyklu bożonarodzeniowego jest wspomnienie we wszystkich detalach najważniejszych wydarzeń z ziemskiego życia Zbawiciela, ale przede wszystkim Zwiastowanie tajemnicy Słowa, które stało się ciałem.

W świętowaniu szeregu świąt główne miejsce zajmuje tajemnica Wcielenia Słowa Bożego tak jak Chrystus został wywyższony, w Nim objawiła się Sława Boża. Objawił się nam jako Twórca naszej natury.

Źródło:

1. Библия. Книги Священного Писания Ветхого и Нового Завета. Брюссель. 1989. 2535 с.
2. Битбунов Г. С. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011. Изд. 2-е. 248 с.
3. Болотов В. В. Лекции по истории Древней Церкви. СПб.: Аксион эстин, 2006. Т. 4. 599 с.
4. Караман И., свящ. История празднования Сретения Господня.[Электронный ресурс] elitsy.ru URL: https://elitsy.ru/parish/12825/375436/(дата обращения: 04.08.20.).
5. Киприан (Керн), архим. Литургика: Гимнография и эортология. М.: Изд-во Крутицкого Патриаршего Подворья, 2002. 149 с.
6. Лукашевич А. А. Господские праздники // Православная энциклопедия. М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2006. Т. XII:  «Гомельская и Жлобинская епархия — Григорий Пакуриан» С. 173–178.
7. Малков П. Ю. Православные церковные праздники. М.: Изд-во. Сретенского монастыря, 2013. 384 с.
8. Рашковский Е. Б. С высоты Востока… Двунадесятый праздничный цикл в православном богослужении. М.: Наука, 1993. 141 с.
9. Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во Ноах, 1994. 213 с.
10. Сретение Господне. [Электронный ресурс] pravoslavie.ru URL: https://pravoslavie.ru/34023.html(дата обращения: 04.08.20.).
11. Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

---

[1] Битбунов Г. С. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011. С. 85.

[2] Битбунов Г. С. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011.  С. 85–86.

[3]Сретение Господне. [Электронный ресурс] pravoslavie.ru URL: https://pravoslavie.ru/34023.html(дата обращения: 04.08.20.).

[4]Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994. С. 25–26.

[5]Караман И., свящ. История празднования Сретения Господня.[Электронный ресурс] elitsy.ruURL: https://elitsy.ru/parish/12825/375436/(дата обращения: 04.08.20.).

[6] Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994.С. 46.

[7] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

* Kondakar – zbiór kondaków. Kondak – gatunek kościelnej bizantyjskiej hymnografii w formie poetyckiego narracyjnego kazania poświęconego konkretnemu kościelnemu świętu.

[8] Рубан Ю. И.. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994.С. 47–48.

[9] Битбунов Г. С. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011. С. 86–87.

[10] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

[11] Битбунов Г. С. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011. С. 87.

[12] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

[13] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

[14] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

[15]Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994. С. 71.

[16] Битбунов Г. С. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011. С. 88.

[17]Киприан (Керн), архим. Литургика: Гимнография и эортология. М.: Изд-во Крутицкого Патриаршего Подворья, 2002. С. 110.

*Monofizytyzm — Doktryna chrystologiczna w chrześcijaństwie, powstała w IV-V wieku w Bizancjum, postulująca istnienie w Jezusie Chrystusie tylko jednej natury.

[18] Болотов В. В. Лекции по истории Древней Церкви. СПб.: Аксион эстин, 2006. Т. 4. С. 509.

[19]Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994. С. 33.

[20] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

[21]Битбунов Г. Двунадесятые праздники (историко-литургическое описание). М.: Изд-во Сретенского мон-ря, 2011.  С. 98.

[22] Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994. С. 48.

[23] Рубан Ю. И. Сретение Господне. Опыт историко-литургического исследования. СПб.: Изд-во «Ноах», 1994. С. 46.

[24] Хижняк Я. История праздника Сретения. [Электронный ресурс] altarniki.ru URL: https://altarniki.ru/istoriya-prazdnika-sreteniya/(дата обращения: 04.08.20.).

*Typikon — księga cerkiewno-liturgiczna ustanawiająca porządek kultu prawosławnego.

[25] Лукашевич А. А. Господские праздники // Православная энциклопедия. М.: Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2006. Т. XII:  «Гомельская и Жлобинская епархия — Григорий Пакуриан» С. 175.

[26] Малков П. Ю. Православные церковные праздники. М., 2013. С.140.

*Troparion-zbiór krótkich pieśni modlitewnych, w których ujawnia się istota świąt.

[27] Рашковский Е. Б. С высоты Востока… Двунадесятый праздничный цикл в православном богослужении. М.: Наука, 1993. С. 27.